Een beknopte gids voor schoolleiders.

“Op de bezochte scholen met hoge leerresultaten schatten inspecteurs het onderwijskundig leiderschap hoger in dan bij scholen met gemiddelde en lage leerresultaten.“

Deze conclusie stelt de inspectie naar aanleiding van onderzoek naar onderwijskundig leiderschap op scholen. Goed onderwijskundig leiderschap is ook een essentieel element voor het goed neerzetten van unitonderwijs.

Ben jij benieuwd hoe je als schoolleider sterk onderwijskundig leiderschap kunt vormgeven in het unitonderwijs? Lees dan verder.
Dit blog leest als een beknopte gids naar sterk onderwijskundig leiderschap in het unitonderwijs. Het is geschreven voor ambitieuze schoolleiders die hun onderwijskundig leiderschap sterk willen neerzetten in een eigentijdse schoolorganisatie. Hoe zorg je ervoor dat het anders organiseren van je onderwijs niet ten koste gaat van de onderwijskwaliteit? Deze vraag krijgen we bij Unitonderwijs NL regelmatig binnen.
In dit blog laten we zien hoe de aspecten die kenmerkend zijn voor goed onderwijskundig leiderschap als vanzelf een grote rol spelen in het dagelijks handelen met unitonderwijs.

Kenmerken van goed onderwijskundig leiderschap

Goed onderwijskundig leiderschap kenmerkt zich door de volgende criteria:

1. Onderwijskundig leiderschap blijkt uit een gedeelde visie die wordt uitgedragen door de schoolleiding en het team, die zichtbaar is in de praktijk en vertaald is naar ambitieuze, realistische doelen.
2. Een onderdeel van de visie is de focus op de kernvakken: lezen, taal en rekenen.
3. Het schoolplan en het jaarplan zijn geen papieren tijgers. De doelen zijn leidend en er is een cultuur en systematiek waarbij wordt geëvalueerd, wordt gereflecteerd en zo nodig wordt bijgestuurd.
4. Deze cyclus van evalueren – reflecteren – bijstellen blijft zich herhalen en zorgt zo voor continue verbetering.

Deze vier criteria zijn in het onderzoek naar voren gekomen als kenmerkend voor onderwijskundig leiderschap. Over onderwijskundig leiderschap wordt veel geschreven. Tal van diensten bieden trainingen aan waarbij je als schoolleider sterker kunt worden in het onderwijskundig leiderschap. In dit blog willen we laten zien hoe unitonderwijs er bijna vanzelf ervoor zorgt dat je de vier kenmerkende criteria in je schoolorganisatie brengt. Unitonderwijs biedt volop kansen om deze criteria vorm te geven, waardoor het volop ruimte biedt om sterk onderwijskundig leiderschap in je school te integreren.

Kenmerk 1: Gedeelde visie

Onderwijskundig leiderschap blijkt uit een gedeelde visie die wordt uitgedragen door de schoolleiding en het team, die zichtbaar is in de praktijk en vertaald is naar ambitieuze, realistische doelen.
Wanneer je met unitonderwijs gaat starten of je bent al een unitonderwijsschool, ontkom je er niet aan om je visie en missie helder te verwoorden en zichtbaar te hebben in de school. De kernwaarden van de school zijn uniek en moeten worden doorleefd in het (dagelijks) handelen. Hierover kun je meer lezen in ons eerste blog: Unitonderwijs met een gouden randje.
Unitonderwijs is een organisatievorm. Wanneer je het als school het onderwijs anders gaat organiseren, is dat een bewuste keuze. Maar het kan niet zo gesteld worden dat alle scholen die een unitonderwijsschool zijn, dezelfde visie hebben. Wat voor jouw school de belangrijkste kernwaarden zijn, is niet voor iedere school hetzelfde. Daarom is het cruciaal om stil te staan bij het bepalen van de visie van de school. Deze visie moet worden gedeeld en doorleefd door alle betrokkenen. De ouders en leerlingen kiezen voor een school met unitonderwijs. De leerkrachten werken op een school met unitonderwijs wat wellicht een bewuste keuze is, omdat het een andere manier van werken is dan op een reguliere basisschool. De schoolleider zet de koers uit en bewaakt of de keuzes die gemaakt worden, in lijn zijn met de kernwaarden van de school. Denk ook aan de waarde van het goed beschrijven van je visie in het model van Knoster (1991). Met het beschrijven van een mooie visie voor de school ben je er nog niet. Daarnaast is het van belang ambitieuze, realistische doelen te formuleren voor de school passend bij de visie. Deze worden meestal beschreven in het schoolplan en in kleinere domeinen opgedeeld in het jaarplan. Daarop wordt bij het derde criteria verder op ingegaan.

Kenmerk 2: Kernvakken

Een onderdeel van de visie is de focus op de kernvakken: lezen, taal en rekenen.

Wanneer je met unitonderwijs werkt, kan het niet anders dan dat hier goed over is nagedacht. Want hoe worden instructies gegeven? Op welke wijze worden leerlingen ingeschaald voor deze instructies? Blijven de leerlingen in hun eigen leerjaar of wordt naar het niveau van de leerling gekeken ongeacht de leeftijd? Hebben de leerlingen eigenaarschap en bepalen (deels) zelf wanneer ze welke instructie ontvangen? Hoe de kernwaarden uit de visie vertaald worden naar het dagelijks handelen, bepaalt hoe dit er op de school uitziet. Je zult bewuste keuzes maken wat betreft het aanbod en de werkwijze waarop de doelen aangeboden worden.
In het onderzoek naar goed onderwijskundig leiderschap blijkt een doorgaande lijn binnen de school; eenheid in aanpak in alle bouwen en op dezelfde manier werken is van belang en dragen bij aan het behalen van goede resultaten voor de kernvakken. In het unitonderwijs ontkom je niet aan het zorgen voor een doorgaande lijn en het afstemmen van aanpak. Meerdere leerkrachten geven aan een grote groep leerlingen diverse lessen en zijn samen verantwoordelijk voor deze leerlingen. Wanneer er slecht afgestemd wordt, zal dat zorgen voor onrust, frictie en functioneert het onderwijs niet. Beschrijf de vastgestelde procedures, werkwijzen en afspraken in een document ‘Zo doen we dat’ waardoor meteen de kwaliteitsdocumenten worden ontwikkeld. Wij van Unitonderwijs NL hechten veel waarde aan het doen van unitbezoeken. Door middel van deze bezoeken zie je hoe er gehandeld wordt en of die afgesproken doorgaande lijn door de school zichtbaar is.
Het is cruciaal dat de schoolleider regelmatig de verschillende units bezoekt en zo de kwaliteit van het dagelijks handelen monitort.
Wanneer je daar als schoolleider handvatten voor nodig hebt, is het goed te weten dat wij van Unitonderwijs NL ook audits uitvoeren. Deze doen we met een gecertificeerde auditor die ook onderwijskundige ervaring met unitonderwijs heeft. In de audit wordt uiteraard het kader van de inspectie als leidraad gebruikt, maar daarnaast wordt gekeken met de bril van unitonderwijs; om te waarderen waar op dat vlak nog kansen en ontwikkelpunten liggen.

Kenmerk 3: Schoolplan en jaarplan zijn een levend document

Dat brengt ons bij het derde criteria, waar ook in het eerste punt al naar is verwezen;
Het schoolplan en het jaarplan zijn geen papieren tijgers. De doelen zijn leidend en er is een cultuur en systematiek waarbij wordt geëvalueerd, wordt gereflecteerd en zo nodig wordt bijgestuurd.

Op succesvolle scholen, waarbij het monitoren van gestelde doelen volgens bijvoorbeeld een PDCA-cyclus plaatsvindt, wordt op de doelen en ambities gestuurd. Deze worden niet enkel zo geformuleerd omdat het zo hoort, maar omdat men daadwerkelijk deze doelen en ambities wil bereiken.

Scholen die met unitonderwijs werken, evalueren en reflecteren continu. Meerdere leerkrachten geven les aan een grote groep leerlingen. Het is van belang om voortdurend met elkaar in gesprek te gaan en uit te wisselen wat werkt en waar aanpassingen gedaan moeten worden. Meestal is bij het unitoverleg een unitcoördinator betrokken die de grote lijn in de gaten houdt en hierop kan acteren wanneer dat nodig is. Goed onderwijskundig leiderschap gaat zowel over het nastreven van gestelde doelen op beleidsniveau, als ook het bewaken van goede leerresultaten. In een unit worden leerlingen door meerdere leerkrachten gezien en onderwezen. Op sommige unitscholen wordt met vakspecialisten gewerkt, die zich in één vakgebied gespecialiseerd hebben. Deze leerkrachten kennen de leerlijn van meerdere leerjaren en weten hoe ze vakdidactische kennis kunnen toepassen. Omdat ze zich niet meer op alle vakgebieden hoeven te focussen, kunnen ze hun expertise in het ene vakgebied vergroten. Dit draagt bij aan het versterken van het didactisch handelen en daarmee ook het behalen van gestelde resultaatdoelen.

Kenmerk 4: De cyclus van evalueren – reflecteren- bijstellen blijft zich herhalen

Vervolgens komen we bij het vierde criteria waarin je ziet dat unitonderwijs een uitgesproken kans is om hieraan richting te geven.
Deze cyclus van evalueren – reflecteren – bijstellen blijft zich herhalen en zorgt zo voor continue verbetering.
Lesgeven op een unitonderwijsschool vraagt van leerkrachten dat ze onder andere meer samenwerken met collega’s. Waar je op een reguliere school het in je eigen lokaal voor het zeggen hebt, om het maar zo te zeggen, is dat niet meer in deze mate aan de orde als je lesgeeft in een unit. Je werkt immers samen met anderen, bent samen verantwoordelijk voor meerdere leerlingen en bent continu met collega’s aan het afstemmen wat je wanneer, op welke wijze doet. Dit vraagt een professionele cultuur in de school waarbij leerkrachten van en met elkaar leren. Immers iedereen heeft zijn eigen kwaliteiten en ook kwetsbaarheden. Je ziet veel meer van elkaar en dus zie je waar iemand sterk in is, maar ook waar iemand zich nog zou kunnen ontwikkelen. Het is belangrijk dat men weet dat er van elkaar geleerd kan worden, dat het team er is om elkaar te ondersteunen en vooruit te helpen. Dit is exact wat in het onderzoek naar onderwijskundig leiderschap naar voren komt in dit vierde criteria. Dat men als team continu bezig is met het verbeteren van het onderwijs waarbij teams een lerende houding aannemen. Dat teams zich veilig voelen en er vertrouwen in elkaar is om vanuit een positief kritische houding samen steeds een beetje beter te worden.
De schoolleider bewaakt hierin de lijn. Hij zorgt ervoor dat het team er plezier in heeft zich te ontwikkelen. De kwaliteitszorg is daarbij niet alleen een verantwoordelijkheid van alleen de schoolleider, maar van het hele team.
Onderwijskundig leiderschap gaat bovendien niet enkel over de schoolleider die daar alleen verantwoordelijk voor is. Onderwijskundig leiderschap gaat over het ondersteunen en faciliteren van een professionele cultuur waarin leraren nadrukkelijk eigenaar zijn van processen en resultaten en de verantwoordelijkheid dragen voor de schoolontwikkeling.

Een mooie bijvangst van wanneer er sprake is van sterk onderwijskundig leiderschap, je vrijwel aan alle standaarden voldoet die beschreven staan in het inspectiekader bij sturing, kwaliteit en ambitie (SKA1, SKA2 en SKA3).

Tot slot….

Kortom unitonderwijs is niet alleen een verrijking voor het onderwijs van de leerlingen en leerkrachten, het stelt de schoolleider en het team ook in staat om volop vorm te geven aan sterk onderwijskundig leiderschap.
Wanneer je nu als schoolleider denkt; ik zie inderdaad de kansen die het unitonderwijs biedt voor onderwijskundig leiderschap, maar ik heb hierbij nog ondersteuning nodig, neem dan vrijblijvend contact op met Unitonderwijs NL. Wij hebben de kennis, ervaring en expertise in huis om maatwerk te leveren voor wat jij nog nodig hebt om sterk onderwijskundig leiderschap neer te zetten.

Lees hier het onderzoek naar sterk onderwijskundig leiderschap door de Inspectie van het onderwijs.

Dit blog is geschreven door Ester Musters.
Zij is één van onze onderwijsadviseurs en auditor bij Unitonderwijs Nederland.